Hayvan Hakları ve İslam

Hayvan Hakları ve İslam

Kur’an’da Hayvanlar
Sure isimleri Allah tarafından değil, insanlarca verilmiştir. Buna rağmen Kur’an’da bazı sureler, çeşitli hayvan isimleriyle adlandırılmıştır. Örneğin Nahl (arı), Ankebut (örümcek), Neml (karınca) sureleri gibi. Kur’an, tıpkı insanlar gibi öteki canlıların da Allah’ı tesbih ettiklerini/yücelttiklerini belirtmektedir (Nur [24] 41; İsra [17] 44).

Yine Kur’an hayvanların, insanlar gibi bir topluluk (ümmet) olduklarını da belirtir (Enam [6] 38). Hayvanlar, insanlar ile aynı varlık kategorisinde canlı olarak değerlendirilir (Abese [80] 32).

Kur’an’da İsmi Geçen Canlılar
Arı (Nahl 68), aslan (Müddessir 51), at (Al-i İmran 14), bıldırcın (Bakara 57, Taha 80), buzağı (Hud 69, Bakara 51), çekirge (Araf 133, Kamer 7), dev balık – balina (Saffat 142, Kalem 48), deve (Araf 40), domuz (Bakara 173, Enam 145), ebabil kuşu (dağ kırlangıcı) (Fil 3), eşek (Cuma 5, Nahl 8, Lokman 19), fil (Fil 1), haşere (Araf 133), hüdhüd kuşu (İbibik) (Neml 20), inek (Bakara 68, Enam 146), karga (Maide 31), karınca (Neml 18), katır (Nahl 8), keçi (Enam 143), kelebek (Karia 4), koyun (Enam 143), köpek (Araf 176), kurbağa (Araf 133), kurt (Yusuf 13-14, 17), maymun (Bakara 65, Maide 60), örümcek (Ankebut 41), sinek (Hacc 73), sivrisinek (Bakara 26), yılan (Araf 107, Şuara 32).

Hayvanlarda Bizim İçin İbret Vardır
“Hayvanlarda da sizin için kesin bir ibret vardır. Nitekim biz size bu hayvanların karınlarındaki besin artıklarıyla kan arasından süzülüp gelen ve içenlere lezzet, afiyet veren tertemiz saf süt içiririz.” (Nahl [16] 66).

Domuz da Allah’ın Yarattığı Bir Varlıktır

Kur’an yalnızca domuzun etinin yenilmesini yasaklar (Bakara [2] 173; Enam 145; Maide [5] 5; Nahl [16] 115). Domuz da Allah’ın yarattığı son derece faydalı bir varlıktır. Bu açıdan domuza kötü davranmak, öldürmek Kur’an’a göre doğru bir davranış değildir.

Hayvanlara Kötü Davranılamaz
Rasulullah’ın hayvan haklarına ilişkin vurguladığı önemli bir husus, yük hayvanlarına kapasitelerinin üzerinde bir yükün yüklenmemesidir (el-Azam el-Âbadi, Ebut-Tîb, Muhammed Şemsül-Hak, Avnu’l-Ma’bud şerhi Sünen-i Ebu Davud, 7:221, Hadis no: 2532).
Rasulullah benzer şekilde hayvanları ilâhî bir emanet bilerek onlara iyi davranılması gerektiğini ifade etmiştir (Ebu Davud, Cihad 55, 61 [2549]; Kurtubi, İbn Abdilberr, el-Kafi, Darül-Kütübil-İlmiyye, Beyrut 1407, I, 615).

Hayvan Dövüştürmek Yasaklanmıştır
Rasulullah (dövüştürmek için) hayvanları birbirine kışkırtmayı yasaklamıştır (Ebu Davud, Cihad 51, 56; Tirmizî, Cihad 30; Beyhaki, es-Sünenü’l-Kübrâ, X, 22). Horoz, deve, boğa, köpek, koç vb. hayvanları dövüştürmek de bu yasak içinde yer alır. Bunlar aynı zamanda hayvanlara eziyet de vermektedir (Doç. Dr. Adnan Koşum, “İslam’da Hayvan Hakları”).

Hayvanlar Rahatsız Edilmemelidir
‘‘Rasulullah, hayvanlara işkence yapana/eziyet edene lanet etmiştir.’’ (Buhari, Zebaih 25).
“Allah’ın Rasulü ile bir seferdeydik. Yanında iki yavrusu bulunan serçeye benzer bir kuşa rastladık. Yavruları yakaladık. Bunun üzerine anneleri feryat ederek kanatlarını çırpmaya başladı. Rasulullah dönüp de yaptığımızı görünce: ‘‘Bunu yavrularından kim ayırdı? Yavrularını ona iade edin.’’ dedi. Biz de onları serbest bıraktık.” (Ebu Davud, Cihad 112 [2675, 5268]).

Hayvanlara İşkence Edilemez
Hayvanların ‘yüzüne vurularak dövülmesi,’ ‘canlı hayvanların hedef alınıp atış yapılması’ (Müslim, Sayd ve Zebaih 12, 59; Buhari, Zebaih 25), ‘yüzüne dövme yapılması’ (Müslim, Libas 29, 106; Ebu Davud, Cihad 56; Tirmizi, Cihad 30), ‘hayvanı kulağından tutarak çekmek,’ hadislerde işkence olarak kabul edilmiş ve kesin bir dille yasaklanmıştır (Doç.Dr. Adnan Koşum, “İslam’da Hayvan Hakları”).

Bir Hayvan İşkence Ettikleri İçin Helak Olan Kavim: Semud

Semud, az su demek. Semud kavminde su az, çok kıymetli. Allah onlara imtihan için gönderilen deveye dokunulmamasını, yiyip su içmesine izin vermelerini emretmişti. Fakat Semud kavmi hayana işkence etti, onu öldürdü. Bunun sonucu da helak oldu. Bu bize hayvanların nasıl emanet olduğunu göstermektedir (Araf [7] 77; Hud [11]  64; Kamer [54] 27; İsra [17] 59; Şems [91] 13-14; Şuara [26]155).

Canlılar Haksız Yere Öldürülemez
“Haklı bir sebep olmadan (mesela yemek için) bir serçeyi, hatta ondan daha küçük bir canlıyı öldürene Allah, mutlaka onun hesabını soracaktır…” (Ahmed ibn Hanbel, Müsned, İstanbul, 1982, II, 197, 210; Nesai, Sayd, 34, Dahaya, 42).

Avlanmada Ölçü
Dini kaynaklarda avlanmanın helâl olduğu yer almakla birlikte (Maide [5] 1-2; Buhari, Zebaih 1-2, Büyu 3; Müslim, Sayd 1; Ebu Davud, Sayd 2;Tirmizi, Sayd 1-7; Nesai, Sayd 1-8), doğal dengeyi bozan ve eğlence amaçlı avcılığa izin verilmemiştir (Ahmed bin Hanbel, Müsned, I, 357, II, 371). “Rasulullah, hayvanlardan hangisi olursa olsun, boş yere eğlence için öldürülmesini yasakladı.” (Müslim, Sayd 60). Özellikle günümüzde avcılık ancak çok zaruri durumlarda yapılmalıdır.

Kesimde Acı, En Aza İndirilmeli
Yüce Allah hayvanları bizim istifademize vermiştir (Hac [22] 36). Bazı hayvanlar, insanların gıdalarını sağlamak için kesilmektedir. Rasulullah hayvan keserken bile şefkatli olunmasını, eziyet edilmemesini emreder. Yine onun açık ve ısrarlı talimatına göre kurban kesimi, hayvanın acı çekmesini en aza indirecek şekilde olmalıdır (Müslim, Sayd 11, 57; Tirmizi, Diyat 14; Ebu Davud, Edahî 12; Nesai, Dahaya 22; İbn Mace, Zebaih 3).

Evde Kuş Besleyen Sahabiler
Rasulullah döneminde bazı sahabilerin evlerinde kanarya, serçe, güvercin gibi hayvanlar beslediği ve bunun Rasulullah tarafından teşvik edildiği bilinmektedir (Buhari, Edeb 81, 112; Müslim, Edeb 30; Heysemi, IV, 67).

Köpek Beslemek ve Köpek Olan Yerde Namaz Kılmak
Kurʼanʼda köpek ile ilgili ayetlerde hep olumlu ifadeler yer almaktadır. Örneğin Ashab-ı Kehf olarak bilinen mağaraya gizlenmek zorunda kalan inanan gençlerin yanında köpeklerinin olduğunu biliyoruz (Kur’an, Kehf [18] 22). Evde hayvan veya köpek beslemek dini bir konu değildir, kişilerin tercihlerine bırakılmış bir konudur. Rasulullah’ın mescidinde köpekler dolaşırdı, hatta küçük tuvaletlerini oraya yaparlardı. Buna rağmen Rasulullah ve sahabileri orada namaz kılardı (Buhari, Vudu 33; Ebu Davud, Tahare 137 (382); İbn Hanbel, Müsned, II, 71). Dolayısıyla köpek olan yerde namaz kılınmayacağı düşüncesi de geçerli değildir.

Kaynakça
Adnan Koşum, “İslam’da Hayvan Hakları,” Diyanet Aylık Derg., Şubat 2007, s. 38-41.
Altan Armutak, “İslam Dini Kutsal Kitabında Hayvan Hakları,” İstanbul Üniv. Veteriner Fak. Derg., 34 (1), s. 57-66, 2008.
Bahattin Dartma, ‘‘Kur’an ve Sünnetin Hayvan Haklarına İlişkin Bazı Verileri,’’